MIGAWO MAR APAR
FWENYO MATUT KAKA JO-WAONDO,
JO-KAYANJA GI JO-KAMRERI NOCHOPO MILAMBO (SOUTH NYANZA)
JO-WAONDO KOD JO-KAYANJA
Kane lwenje owuok e kind oganda mane odak sendro
(central) Nyanza, nochuno jo-Waondo mondo odar, mano emane omiyo gibiro
milambo, jomoko wachoni ok gin joluo gitiende, kata kamano onge ng’at
manyalo lero malong’o kumane giwuokie, an awuon kaluwore gi dwar ma
asetimo to ayudoni gin joluo, mak mana kend mane obedo ekindgi gi mwache
emane omiyo ji paroni gin mwache.(joka-Kombe).
Jo-waondo giwegi to wachoni kwargi maduong’ en Okal, Okal onyuolo Okulu, Okulu onyuolo Omel. Okal notho Sudan kapod gin e kor yo mabiro Kenya, bang’e wuode miluongoni Okulu emane otayo ogandani koluo dir aora Nael (nile), kuom hawi marach en bende notho ekind Sudan gi Uganda.
Bang’e Omel ochako wuoth kodgi kaka jatelo nyaka gichopo got Ramogi. Omel notho etie got Ramogi but liend jaduong’ Ramogi, omiyo godni en kama joluo oluoro ahinya nimar en emane obedo kaka kar rameny mar piny nimar en ekar chako dak joluo ei Kenya.
Omel noweyo yawuoyi ang’wen gin; Omenya, Arowo,
Ondo gi Oring’o. Pogruok moro wuok ekind jo-waondo nimar moko kuomgi
wacho nine gidonjo Kenya ka giluwo dir nam Turkana to moko wachoni ne
gibiro ka gituch gi yo Uganda, kata kamano nenore ni gin joka Mudama mane
odong’ chien.
Yawuoyi gi nochako wuoth nyaka gichopo Imbo Usenge. Kanyo ne gobedo kod paro mopogore kuom yor dak, omiyo ne gi tuk kendo Omeya kod Arowo nodonjo ei Asembo, to Ondo kod Oring’o nodong’ kapod parore kuma onego gichom. Ne gichomo yor wuok chieng’ (Ugwe), bang’ wuoth mabor ne gichopo Uyoma.
Kaka Ondo nohero lupo nodhi nyime gi tije mar lupo to Oring’o ne ok mor kod dak margi Uyoma nimar en owuon nohero ring’o omiyo nodwaro kama onyalo dhi nyime gi tije mar dwar (manyo le), omiyo nochako wuoth kochomo yo Asembo kuma ne oyudo owetege ariyo kande odong’e.
Kane pod entie ekor yo to jo-Bunyole (Bunyore) nomake,
bang’e jo-Maragoli nong’iewe kuom jo-Bunyore moloke misumbagi. Omiyo nolal ei mwache manyaka sani ok giwach dholuo.
Ondo nodak Uyoma Naya kuom higni mogwarore kendo nodhi nyime gi tije mar lupo. Kanyo emane orome gi Wamlanda mane jo-Nyang’or (joka-Kombe). Wamlanda noyudo ringo lweny mane owuok Asembo e kind joluo gi Nyang’or.
Joluo
nobaro jo-Nyag’or ndasi gi lweny kendo thothgi noringo moke kuonde
mopogore opogore. Ondo noloko Wamlanda omwasine (jakwath, japur, jarego,
kod tije ma moko mane onyalo konyo ei dala kanyo).
Wamlanda bang’e nong’ado nam Lolwe ogowo dho wadh Mirunda (Mirunda Bay), gimane okelo wuokne chalo kama; ethuolo mane odak edala Ondo, noyudo ose hero nyar Ondo miluongoni Yanja, nyako bende nohere omiyo noneno ni ber okende, kuom hawi marach Ondo nodagi nito jamwa ere kaka nyalo kendo nyara.
Chik joluo wachoni jakowiny (jamwa) ok kendo nyako
ng’ili; en inyalo mana miye nyasgogo, kata dhako moro moti, ma chuore
otho mondo oriti. Kata kamano kane pod odak e dala kanyo, herane gi nyar
Ondo nosidi e yo maling’ ling’ ma onge ng’at mane nyalo ng’eyo. Kuom
hawi marach nomiyo Yanja ich simba.
Ondo
ne iye owang’ kode sidang’ nono kendo noriembogi oko edalane,
ethuolono noyudo ka jo-hala moko kwang’ gi yiedhi e kind Uyoma gi
Milambo. Omiyo Yanja gi Wamlada nong’ado nam mogowo e dho wadh Mirunda (mirunda
tiendeni “rundo”, kamane ji rundoe cham). E thuoloni noyudo jo-Wiga
osechopo e gweng’no.
Kuom
hawi marach kane Yanja ochopo milambo to ne tuo ogoye motho gi ich kapok
onyuol.Wamlanda nodong’ kende, paro bende nochame ma kaka otimre onge,
noparo kaka onyalo dok loka Uyoma Naya to kaka nosetimo agwambo e dala
Ondo kuom miyo Yanja ich kendo sani koro osetho e piny moro nono, luoro
nomake kendo onge kaka nonyalo dok dala Ondo.
Kaka
onge gima nonyalo timo nochune modok
Uyoma. Ondo nodagi rwake e dala nimar koro ne en or e dalano. Or
ok nyal dok bedo misumba (jakwadh) jaduong’ne kendo. E dala kanyo ne
nitie dhako moro mane chuore otho to ne ok en wat Ondo, omiyo ne oneno ni
ber mondo omiye Wamlanda.
Ondo nomiye dhakono mondo odogi Mirunda kumane oikoe chiege (Yanja) nimar nyaka nodog orit liend chiege. Kaka joluo wachoni liete joma otho nyaka riti, mano emane omiyo Ondo oneno ni mondo Wamlanda odogi Mirunda, nono to chien mar migogo ne nyalo chando jodalane.
Kuom chik Luo Ondo nonego miye (Wamlanda) achiel kuom nyige, to nikech Wamlanda ne en jamwa omiyo nyakane omiye mana nyasgogo mane ok watne. Kane gichopo Mirunda kuom hawi maber negi yudo nyathi ma wuoyi, kendo nochake; Umi tiendeni wuok e loch Ondo.
Negi yudo nyathi mar ariyo kendo nochakeni; Regi
tiendeni tich rego mane otiyo ka-Ondo koro orumo. Nyathi mar adek nochako
Weng’o tiendeni tich weng’o mane otimo, kuom ndalo manok noloko
nyingeni Waga. Nying’gi duto ne Wamlanda paro godo tich matek mane otiyo
e dala Ondo kata kamano koro ne en gi gweng’e owuon.
Nyithindo adekgi ema ogero dhood jo-Kayanja nimar Yanja notho kapok onyuol omiyo nyasgogo chande nochung’ e loye. Joka-Ondo emane omiyo nying’ni omewo nimar ne ok gidwar ni nying’ nyargi chande lal. Pile joluo thoro luongo dala mokendie nyargi gi nying’ nyako nogo mano ema omiyo iluongo dalani ni ka-Yanja.
Oganda mogero Kayanja gin; Waumi, Waregi kod Wagi.
Ondo nodong’ Uyoma kod yawuote ang’wen; Nyanya, Migenya, Masero kod
Suri. Kaka nene lowo koro bedo madiny Naya nowuok mondo oyud kama oyangore
mondo gi dagie.
Jo-Kwabwayi, jo-Kanyamkago kod jo-Kamreri nochopo Naya kane lwenje omonjo gi malo masawa. Koro kuonde dak nediny ahinya. Lweny nowuok Naya ekind ogendini gi duto, kuom mano jo-Kanyamkago noriwore gi jo-Kwabwayi, to jo-Kamreri noriwore gi jo-waondo.
Waondo
kod jo-Kamreri notuk kendo ong’ado nam nyaka ne gigowo e chula moro
matin, kanyo emane Ondo othoe. Bang’ mano yawuote nopogore diriyo,
achiel nodonjo Karachuonyo to machielo odonjo ei Ka-Yanja. Mano
ekaka jo-Waondo nochakore.